پیشینه روان‌شناسی
روان‌شناسی از دو علم زیست‌شناسی و فلسفه شکل گرفت و قدمت مباحث مربوط به این دو موضوع به دوران متفکران یونانی مانند ارسطو و سقراط برمی‌گردد. ریشه واژه روان‌شناسی، واژه‌های یونانی (psyche) با معنای تحت‌اللفظی “زندگی” یا “نفس” است که معانی “روح” یا “خود” از آن مشتق شده است.
پیدایش روان‌شناسی به‌عنوان یک حوزه مطالعاتی جدا و مستقل را مدیون ویلهلم وونت هستیم که نخستین آزمایشگاه روان‌شناسی تجربی را به سال 1879 در لایپزیگ آلمان تأسیس کرد.
پژوهش‌های وونت متمرکز بر توصیف ساختارهای تشکیل‌دهنده ذهن بود. این جنبه فکری عمدتاً بر تحلیل احساسات و حواس از طریق فرایندی کاملاً ذهنی به نام درون‌نگری متکی بود. وونت باورداشت افرادی که از آموزش مناسب برخوردار شده باشند، می‌توانند فرایندهای ذهنی همراه با احساسات، حواس و افکار را به‌درستی تشخیص دهند.
مکاتب فکری گوناگونی در طول تاریخ روان‌شناسی برای توضیح ذهن و رفتار انسان شکل‌گرفته‌اند. مکاتب فکری خاصی در بعضی موارد برای دورهایی در حوزه روان‌شناسی بر مکاتب دیگر تفوق یافته‌اند. هرچند این مکاتب فکری گاهی به‌مثابه نیروهای رقیب قلمداد می‌شوند؛ اما هر دیدگاه نقش خاص خود را در افزایش درک ما از روان‌شناسی ایفاء کرده است.
روان‌شناسی به چند دسته تقسیم می‌شود؟
روان‌شناسی حوزه‌های وسیع و گسترده است و گرایش‌ها و زیرشاخه‌های متعددی برای آن تعریف شده است. در این بخش با مهم‌ترین گرایش‌ها و حوزه‌های پژوهشی و کاربرد آنها در روان‌شناسی آشنا می‌شوید:
روان‌شناسی بالینی
روان‌شناسان بالینی به ارزیابی، تشخیص و درمان بیمارانی می‌پردازند که از بیماری‌های ذهنی و ناراحتی‌های روانی رنج می‌برند.
این گروه از روان‌شناسان همچنین روان‌درمانی انجام می‌دهند و طرح‌های درمانی مناسب را تهیه می‌کنند. روان‌شناسان بالینی غالباً در بیمارستان‌ها، کلینیک‌های سلامت روان و مطب‌های شخصی فعالیت می‌کنند.
آنان در زمینه تکنیک‌های مختلف درمانی آموزش می‌بینند و برخی برای درمان اختلال‌های خاص تخصص می‌گیرند یا بر روی گروه خاصی از افراد کار می‌کنند.
برای مثال روان‌شناس بالینی می‌تواند در زمینه‌هایی مانند درمان اختلال سوءمصرف مواد، سلامت روان کودکان، فوبیا و ترس ، سلامت روان بزرگسالان یا سلامت روان سالمندان تخصص بگیرد.
روان‌شناسی سلامت
تمرکز اصلی در روان‌شناسی سلامت بر تأثیر روان‌شناسی، زیست‌شناسی، گروه‌های اجتماعی و رفتار بر رفاه، ابتلا به بیماری و سلامتی عمومی است.
هدف روان‌شناسان سلامت به حداکثر رساندن رفاه مراجعین و بهبود سلامت روانی و جسمی است. برخی متخصصین روان‌شناسی سلامت کارهای بالینی انجام می‌دهند و به ارزیابی وضعیت و درمان مراجعینی می‌پردازند که به دلیل ابتلا به بیماری‌های گوناگون نیاز به کمک دارند. این کار بالینی می‌تواند شامل روان‌درمانی، انجام ارزیابی‌های روانی، آموزش تکنیک‌های مقابله‌ای مختلف و رفتارهای سالم باشد.
روان‌شناسی شناختی
روان‌شناسان شناختی به بررسی چگونگی تفکر انسان‌ها می‌پردازند و موضوعاتی همچون تصمیم‌گیری و حل مسئله را موردتوجه قرار می‌دهند.
این گروه از روان‌شناسان به چگونگی پردازش، یادگیری، ذخیره، بازشناسی و استفاده اطلاعات در مغز علاقه‌مندند. روان‌شناسان شناختی در مکان‌های گوناگونی مانند دانشگاه، مراکز پژوهشی، مراکز توان‌بخشی، بیمارستان‌ها، اداره‌های دولتی و مطب‌های خصوصی فعالیت دارند.
متخصصین این حوزه غالباً وظایف و مسئولیت‌های مختلفی مانند انجام پژوهش و کار با بیماران را انجام می‌دهند.
روان‌شناسان شناختی نیز همانند روان‌شناسان دیگر گرایش‌ها غالباً در حوزه خاصی مانند حافظه، رشد زبان، توجه، حل مسئله یا ناتوانی‌های یادگیری تخصص می‌گیرند.
روان‌شناسی مشاوره
روان‌شناسان مشاور، روان‌درمانی را برای درمان اختلالات روانی، مشکلات رفتاری، رفع مشکلات بعد از خیانت ، مشکلات عاطفی، مشاوره قبل از ازدواج، مدیریت استرس، افزایش اعتماد به نفس و مشکلات مرتبط انجام می‌دهند. این گروه از متخصصین وجوه اشتراک بسیاری با روان‌شناسان بالینی دارند.
روان‌شناسی میان‌فرهنگی
روان‌شناسان میان‌فرهنگی به بررسی تفاوت‌های انسان‌ها در گستره فرهنگ‌های مختلف و تأثیر وابستگی‌های فرهنگی بر رفتار می‌پردازند.
آنان غالباً به کنکاش در این موضوع می‌پردازند که چگونه جنبه‌های مختلف رفتار می‌تواند جهانی یا در میان فرهنگ‌های گوناگون متفاوت باشد.
برای مثال یک روان‌شناس میان‌فرهنگی می‌تواند به بررسی تفاوت سبک‌های تربیت کودکان در فرهنگ‌های جمع‌گرا و فردگرا بپردازد و این‌که این تفاوت‌های تربیتی چه تأثیری بر رفتار در دوران بزرگسالی می‌گذارد.
روان‌شناسی رشد
روان‌شناسان رشد درباره رشد انسان در طول عمر تحقیق می‌کنند. برخی روان‌شناسان رشد بر دوره خاصی از زندگی، مثلاً کودکی اولیه، نوجوانی، بزرگسالی یا سالمندی متمرکز می‌شوند.
این گروه از متخصصین وظایفی مانند ارزیابی کودکان دچار ناتوانی یا تأخیر رشدی، بررسی مشکلات مربوط به بالارفتن سن و مطالعه چگونگی اکتساب مهارت‌های زبانی را انجام می‌دهند.
برخی روان‌شناسان رشد بر پژوهش متمرکز می‌شوند و دانش ما را از مسائلی که ممکن است در طول عمر در ارتباط با رشد پیش بیاید، افزایش می‌دهند. متخصصین دیگر در حوزه کاربردی فعالیت می‌کنند و با بیمارانی کار می‌کنند که برای مقابله با مشکلات رشدی نیاز به کمک دارند.
روان‌شناسی تربیتی
روان‌شناسان تربیتی به بررسی فرایندهای تربیتی و چگونگی یادگیری می‌پردازند. تدوین راهبردهای آموزشی و آموزش تکنیک‌ها در حیطه وظایف روان‌شناسان تربیتی قرار می‌گیرد.
برخی روان‌شناسان تربیتی ناتوانی‌های یادگیری یا استعدادهای درخشان را مطالعه می‌کنند. این گروه از متخصصین به بررسی تأثیر عامل‌های اجتماعی، شناختی و هیجانی بر فرایندهای یادگیری می‌پردازند.
برخی متخصصین این حوزه در شناسایی و مدیریت مشکلات بالقوه‌ای تخصص می‌گیرند که ممکن است یادگیری کودکان را مختل کند. برخی به پژوهش در زمینه فرایند یادگیری می‌پردازند و عده‌ای نیز بر طراحی محتوای آموزشی مفید برای به حداکثر رساندن نتایج یادگیری متمرکز می‌شوند.
روان‌شناسی محیطی
روان‌شناسان محیطی ارتباط بین انسان و محیط‌های اطرافش، شامل محیط‌های طبیعی و محیط‌های ساخته شده را بررسی می‌کنند.
فعالیت در پروژه‌های حفاظت منابع که به‌منظور محافظت از گونه‌های در معرض خطر انجام می‌شود و بررسی روش‌هایی برای متوقف کردن گرمایش جهانی در حیطه فعالیت‌های روان‌شناسان محیطی قرار می‌گیرد.
این گروه از متخصصین در زمینه تأثیر انسان بر محیط تحقیق می‌کنند. برخی روان‌شناسان محیطی نیز برای تدوین خط‌مشی‌های محیطی با دولت همکاری می‌کنند.
روان‌شناسی فروش و بازاریابی
روان‌شناسان فروش و بازاریابی در زمینه رفتار مشتری تحقیق می‌کنند و راهبردهای بازاریابی را برای ارتقاء کسب‌وکار تدوین می‌کنند.
این گروه از روان‌شناسان به صاحبان کسب و کارها کمک می‌کنند تا بهتر متوجه شوند که چه عامل‌هایی مشتری را به خرید محصولات و بهره‌گیری از خدمات ترغیب می‌کند.
روان‌شناسان فروش و بازاریابی در زمینه چگونگی واکنش خریداران به پیام‌های بازاریابی، تحلیل راهبردهای تصمیم‌گیری و نقش هیجانات و احساسات در انتخاب محصولات تحقیق می‌کنند.
این گروه از متخصصین در تهیه پیام‌های بازاریابی، شناسایی مخاطبین هدف و توسعه محصولات جذاب برای مشتریان خاص به صاحبان کسب و کارها کمک می‌کنند و به آنان آموزش می‌دهند که دیدگاه‌ها و نظرات درباره محصولات و برندها چگونه شکل می‌گیرد و تغییر می‌کند.
روان‌شناسان فروش و بازاریابی این وظایف را از طریق استفاده از نظرسنجی‌های تحقیقات بازار، آزمایش‌ها، مشاهدات طبیعی و گروه‌های کانونی مشتریان انجام می‌دهند.
روان‌شناسی صنعتی – سازمانی
روان‌شناسان صنعتی – سازمانی به بررسی رفتار در محل کار، برای مثال چگونگی انتخاب بهترین کارمند برای یک شغل خاص و روش‌های افزایش بهره‌وری کارکنان می‌پردازند. روان‌شناس صنعتی – سازمانی با بهره‌گیری از دانش خود در زمینه اصول روان‌شناختی، ارزیابی‌هایی را برای غربالگری متقاضیان مشاغل تعیین شده طراحی می‌کند.
این گروه از روان‌شناسان گاهی برنامه‌های آموزشی خاصی را برای کارکنان فعلی به‌منظور افزایش دانش، به حداکثر رساندن کارآمدی و به‌حداقل‌رساندن آسیب تدوین می‌کنند.
همچنین از روان‌شناسان صنعتی – سازمانی خواسته می‌شود تا کسب و کارها را در سطح سازمانی ارزیابی کنند و روش‌های جدیدی را برای کاهش هزینه‌ها، بهبود کارایی و افزایش رضایت و حفظ کارکنان بیابند.
روان‌شناسی شخصیت
روان‌شناسان شخصیت جنبه‌های متفاوت شخصیت و تأثیر ویژگی‌های فردی بر رفتار و زندگی را مطالعه می‌کنند.
پژوهشگران حوزه روان‌شناسی شخصیت به طیف وسیعی از موضوعاتی علاقه‌مندند که به نحوی می‌تواند در زندگی روزمره کاربرد داشته باشد.
برای مثال روان‌شناسان شخصیت به بررسی چگونگی شکل‌گیری شخصیت و امکان‌پذیر بودن تغییر دادن آن می‌پردازند، همچنین بررسی می‌کنند که آیا ویژگی‌های شخصیتی خاص می‌تواند پیامد ابتلا به اختلال‌ها یا بیماری‌های معین باشد یا خیر.
به‌علاوه این گروه از متخصصین تأثیرات شخصیت بر تصمیم‌گیری و عامل‌های بسیاری را که بر رشد و شکل‌گیری شخصیت اثر می‌گذارد، موردتوجه قرار می‌دهند.
روان‌شناسی مدرسه
روان‌شناسان مدرسه برای مقابله با مشکلات هیجانی، تحصیلی، اجتماعی و رفتاری در مدرسه به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند. متخصصین این حوزه از روان‌شناسی نقش مهمی را در سیستم آموزشی به عهده دارند و معمولاً با والدین، آموزگاران، دانش‌آموزان و دیگر کارکنان مدرسه در ارتباط‌اند و با آنان همکاری می‌کنند تا از سلامت، ایمنی، کارآمدی و حمایت‌کننده بودن محیط یادگیری اطمینان حاصل کنند.
کودکانی که با مشکلات خاصی دارای ماهیت رفتاری، هیجانی یا تحصیلی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، با بهره‌گیری از راهنمایی مشاور مدرسه می‌توانند برنامه مؤثری را برای غلبه بر مشکل خود بیابند. روان‌شناسان مدرسه مدیریت رفتاری یا مداخله مستقیم را در صورت لزوم انجام می‌دهند یا صرفاً از کودکان حمایت می‌کنند و به دانش آموزانی که نیاز دارند با کسی صحبت کنند، مشاوره می‌دهند.
روان‌شناسی اجتماعی
روان‌شناسان اجتماعی رفتار گروه‌ها را مطالعه می‌کنند و به بررسی چگونگی رفتار انسان‌ها در جایگاه‌های اجتماعی و تأثیر گروه بر رفتار فردی می‌پردازند.
روان‌شناس اجتماعی درباره طیف وسیعی از موضوعات شامل نگرش‌ها، تعصب، ارتباط، روابط میان‌فردی، پرخاشگری و ترغیب تحقیق می‌کنند.
برخی روان‌شناسان اجتماعی تحقیقات بنیادی گسترده‌ای را انجام می‌دهند که برای افزایش درک و دانش ما از رفتار اجتماعی طراحی شده است. برخی روان‌شناسان اجتماعی نیز از دانش و مهارت‌های خود برای تأثیرگذاری بر رفتار انسان بهره می‌گیرند تا به‌این‌ترتیب گروه‌هایی سالم‌تر و کارآمدتر را پرورش دهند.
.
