نام حرم ائمه، ناخودآگاه در دل هر خواننده و شنونده ایی حس و حالی عجیب بوجود می آورد. احوالاتی که با عقاید و ارزشهای وجودی از کودکی عجین شده است. بازدید از معماری با شکوه و همچنین انس حضور، تاثیراتی بس ژگرف در دل زائرین و مجاورین به یادگار می گذارد، به انگار سلوک و پاکی وجود این اشخاص همانند آبی زلال جلائی تازه به روح می بخشد. جلائی که روح بیننده را از شنونده متفاوت می سازد. ولی کمتر کسی تا به امروز به دلیل شکل گیری این تفاوت دقت کرده است.
مقدمه
پس از شهادت امام رضا علیه السلام (در مقاله ی قبلی به صورت مفصل به شرح آن پرداخته شده است) طبق وصیت ایشان در امارتی که در سناباد فعلی و به نام حُمَید بن قَحْطَبَه وجود داشت ، به خاک سپرده شدند. سپس در دوره های مختلف سامانیان، دیلمیان، غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و … تا به امروز تغییرات بسیار مهمی در این بنا به منظور حفظ و توسعه بقعه صورت گرفت به نوعی که محمد غزنوی در سده ی پنجم هجری قبه را از نو ساخته و بنایی زیبا بر روی آن برپا کرد. اما بیشترین تغییرات پس از انقلاب اسلامی به وجود آمد تا جائیکه درهای ورودی بنا در سمت پیش رو و پایین پای مدفن گشایش یافت.
در این مقاله شما را به بازدید از معماری با شکوه حرم امام رضا (ع) دعوت می کنیم .
ساختار حرم
معماری حرم به نوعی بنا نهاده شده است که هر روزه بتوان بر کارایی فرهنگی و اسلامی آن افزود. به همین دلیل است که پایگاه بسیار خوبی برای سنین و سلایق مختلف در جهت گسترش علم و دین شده است.
به صورت کلی میتوان به چندین قسمت، کامل اشاره نمود :
روضه منوره
قسمتی از بنا که دربرگیرندهٔ پیکر علی بن موسی است را روضه منوره می‌خوانند.این مکان شامل فضایی مربع شکل به مساحت ۱۸۹٫۰۳ مترمربع است که ۱۷٫۱۵ مترمربع آن را ضریح تشکیل می‌دهد.
مدفن
شامل سنگ مدفن، صندوق‌های روی مدفن و ضریح می باشد
مسجد بالاسر
این بنا به زمان غزنویان برمی گردد.از لحاظ مکانی در غرب بقعهٔ منوره و بالاسر بین حرم و رواق دارالسّیاده جای دارد و بعد از خود حرم از کهن‌ترین بناها در کنار روضهٔ منوره و نزدیک‌ترین مکان به ضریح محسوب می شود.
سرداب
در گذشته کف حرم نسبت به سطح زمین اطراف حدود دو متر گودتر بوده‌است و با توجه به بالاترآمدن کف حرم در طول دوران‌های مختلف این اختلاف شدیدتر شده و باعث شده که یک سرداب (زیرزمین) شکل گیرد. مدفن علی بن موسی الرضا حدود سه متر در زیر ضریح اصلی که در طبقه همکف حرم موجود است، در سرداب واقع شده‌است که سقف سرداب همان کف طبقه همکف حرم فعلی است
گنبد حرم
دارای دو پوسته می باشد. پوستهٔ درونی آن که از درون حرم دیده می‌شود و قدیمی‌ترین پوسته است، به‌روایتی پیش از خاکسپاری علی بن موسی‌الرضا موجود بوده و در اواخر سده نهم بر روی آن پوستهٔ بیرونی که گنبد طلایی کنونی است ساخته شده است. ارتفاع آن تا زیر نقطهٔ مرکزی حدود ۱۹ متر و تا بالای طوق گنبد ۳۱ متر است.
مناره ها
پیش از آن که مناره‌ها به‌منظور اذان‌گفتن در کنار مساجد ایجاد شود، به‌عنوان برج‌های راهنما و برای هدایت مسافران ایجاد می‌شده‌است. در مجموعهٔ قدیمی آستان قدس دو مناره وجود دارد. یکی در جنوب صحن انقلاب و نزدیک به گنبد طلا و دیگری در مقابل و قرینهٔ آن، در شمال صحن انقلاب و بالای ایوان عباسی است. این دو مناره هردو با روکش طلا تزیین شده‌اند و ارتفاع‌شان از کف صحن حدود ۴۰٫۵ متر است. اما امروزه با احتساب دو منارهٔ مسجد گوهرشاد جمعاً دوازده مناره در بناهای حوزهٔ حرم وجود دارد.
مسجد گوهرشاد
مساجد واقع در حرم بجز مسجد بالاسر شامل مسجد گوهرشاد با تاریخچه ایی بسیار قوی نیز می باشد. این بنا دراوایل قرن 9 به یادگار گوهرشاد بیگم همسر شاهرخ میرزا گورکانی ساخته شده است و دارای صحنی به طول حدود ۵۶٫۱۳ متر و عرض آن ۵۸٫۱۸ مترو جمعاً حدود ۲٬۸۷۳ مترمربع مساحت می باشد.
نقاره‌خانه
قدیمی‌ترین سند مربوط به نقاره‌خانه در حرم امام رضا (ع) در زمان قاجار مربوط به سال ۱۰۱۲ هجری قمری می‌باشد که با رسمیت یافتن مجموعه آستان قدس رضوی در دوره قاجاریه هم زمان است. جالب است بدانید که نقاره زنی از پدر به فرزند ذکور با شرط صلاحیت به ارث می‌رسد. در شبانه‌روز، دو نوبت یکی نزدیک طلوع و دیگری نزدیک غروب آفتاب در روی سردر شرقی صحن انقلاب (عتیق) در محل مخصوصی به‌نام نقاره‌خانه که برای این کار ساخته شده است، نقاره نواخته می‌شود.
برای انجام این کار 11 نفر به‌نوبت انجام وظیفه می‌کنند که به آنها «عمله شکوه» می‌گویند، نواختن نقاره که به‌جهت آگاهی از نزدیک شدن پایان وقت نماز است به‌وسیله «طبل» و«کرنا» انجام می‌شود و در طول سال جز دو ماه محرم و صفر و سایر ایام سوگواری همه‌روزه نقاره نواخته می‌شود.
صحن‌ها
به مجموع فضای باز که رواق ها و ایوان هایی در پیرامون آن را احاطه کرده باشند، صحن می گویند . در حال حاضر حرم امام رضا علیه السلام شامل 11 صحن و 26 رواق می باشد .
صحن های انقلاب و آزادی تاریخی ترین های مجموعه ی حرم را تشکیل می دهند. پس از آن صحن های جمهوری اسلامی، امام خمینی، قدس، هدایت، جامع رضوی، کوثر، غدیر،رضوان، گوهرشاد الباقی صحن های این تشکل با شکوه می باشند.
رواق‌ها
رواق فضای محصور و دارای سقف می باشد که در پیرامون حرم وجود دارد. در حرم امام رضا (ع) بزرگترین آنها ۶۳۰۰ متر مربع بوده که به رواق امام خمینی مشهور است . مهمترین این رواق ها دارالسیاده، دارالحجه، دارالمرحمه، دارالاجابه، دارالحفاظ، دارالشکر، دارالسعاده، دارالولایه، دارالکرامه و دارالسرور می باشند.
کتابخانه‌ها
پس از شهادت امام رضا (ع) و وقف جزوات قرآنی توسط عاشقان آن حضرت، مکانی در مسجد بالاسر به نام قرائت خانه اختصاص به جمع آوری کتب، گردید. سپس با افزایش این موقوفات سرانجام در سال 1360 کتابخانه حرم کار احداث را شروع و در سال 1373 مورد بهره برداری قرار گرفت . در این کتابخانه ۱۲ هزار و ۴۰۰ نسخه کتاب‌های خطی، چاپ سنگی و چاپی پیرامون علی بن موسی الرضا وجود دارد که قدمت برخی از آنها به ۱۲ قرن می‌رسد.
کتابخانه مسجد گوهرشاد
در سمت چپ صحن جامع رضوی و در مقابل مسجد گوهرشاد، کتابخانه‌ای با نام گوهرشاد وجود دارد که براساس معماری حمام گنجعلی‌خان کرمان ساخته شده‌است. در این کتابخانه ۶۵ هزار نسخه کتاب فارسی، عربی و لاتین وجود دارد و ظرفیت آن ۲۰۰ نفر است.
موزه‌های آستان قدس رضوی
یکی از بزرگترین موزه های ایران در صحن کوثر حرم امام رضا (ع) قرار دارد. بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته می‌باشد.
ساختمان موزه ی مرکزی به چندین بخش :
گنجینه حرم رضوی( موزه تاریخ حرم رضوی ) ، گنجینه ی تمبر و اسکناس، گنجینه نجوم و ساعت، گنجینه سلاح‌های سرد و گرم، گنجینه ظروف، گنجینه هنرهای تجسمی، گنجینه صدف و حلزون‌های دریایی، گنجینه مدال، ساختمان موزه فرش، ساختمان موزه قرآن و نفایس، گنجینه نقاشی تقسیم شده است.
آستان قدس رضوی در 17 شهر 23 کتابخانه و 4 موزه ی وابسته نیز دارد. در طی هشتاد سال گذشته نسخ خطی و چاپی و نیز اشیای موزه ایی بسیار ارزشمندی نیز به وقف و اهدا شده است از جمله موزه ملی ملک در تهران، موزه وزیری در یزد، موزه آیت‌الله مدرس در کاشمر، موزه رفسنجان و نیز کتابخانه راجه در محمودآباد هندوستان می‌باشد.
از جمله مجموعه های دیگر حرم می توان به دارالشفا و مهمانسرای امام رضا که به صورت شبانه روزی به نیازمندان و زائرین خدمات ارائه می دهند، اشاره کرد.
دانشگاه علوم اسلامی رضوی به‌همت عباس واعظ طبسی در سال ۱۳۶۳ پایه‌گذاری شد. این دانشگاه در بین دانشگاه‌های دارای رشته‌های مشابه در ایران در بین پنج دانشگاه برتر دانسته شده‌است.
بنیاد پژوهش‌های اسلامی در سال ۱۳۶۳ تأسیس شد و به‌عنوان یک مرکز علمی و پژوهشی به شورای عالی فرهنگی آستان قدس رضوی وابسته است.
روز و ساعت بازدید:
- در ایام نوروز و تعطیلات تابستان: 8:00 تا 20:45
- در سایر اوقات: 8:00 تا 17:45
- جمعه ها: 8:00 تا 12:00
- تعطیلات رسمی: سه روز در سال: عاشورا، بیست و یکم رمضان و سیزدهم فروردین
با توجه به شیوع گسترده ویروس کرونا لطفا قبل از خروج از منزل حتما ساعات بازدید را مجددا چک بفرمایید.
مقبره‌های حرم رضوی
بجر قبرستان وسیعی که در طبقه ی 1- حرم برای عموم مردم موجود است، چهار آرامگاه مهم دیگر نیز در این مجموعه قرار دارد.مقبره ی پیر پالان دوز، شیخ طبرسی، شیخ حر عاملی و شیخ بهایی. این مقبره ها در طی زمان به علل مختلفی از جمله توسعه ی حرم بارها تخریب و دوباره بازسازی شده اند.
پارکینگ ها
قسمت زیرین حرم شامل چهارپارکینگ می باشد.پارکینگ شماره یک در جنوب غربی اماکن متبرکه شامل چندین راه دسترسی به زیرگذر از طرف شرق ، ۵۵ هزار و ۸۱۰ متر مساحت دارد. پارکینگ شماره دو در زیر صحن کوثر و جامع رضوی با ظرفیت 580 خودرو ویژه ی خدام می باشد. اما پارکینگ شماره سه که در زیر صحن هدایت واقع شده با ظرفیت 470 خودرو دارای آسانسور و پله برقی نیز می باشد. پارکینگ شماره چهار در کنار سر در شیرازی 521 خودرو را در خود جای می دهد.
دسترسی به حرم
با توجه به سیستم حمل و نقل درون شهری بسیار قوی در مشهد، بجز استفاده از تاکسی و ماشین شخصی برای رسیدن به این بارگاه ملکوتی می توان از خطوط مترو، اتوبوس و یا حتی دوچرخه نیز استفاده کرد.
برای پیدا کردن خطوط اتوبوس می توانید از لینک اشاره شده راهنمایی بگیرید: bus.mashhad.ir
ایستگاه های فعال مترو شهری مشهد به شرح زیر می باشند:
ادامه از :
سفری مجازی به مشهد : تولد تا شهادت حضرت امام رضا علیه السلام
منابع :
