در این مقاله درباره اینکه چگونه استارتاپ سلامت راهاندازی کنیم توضیح میدهیم و به مهمترین نکاتی که باید در این مورد مدنظر قرار دهیم میپردازیم. لازم به ذکر است که در اینجا به چرایی راهاندازی کسبوکارهای نوپای سلامت یا استارتاپ سلامت نمیپردازیم و تنها در مورد چگونگی آن صحبت میکنیم.
محتوا
-
استارتاپ چیست؟
ورود به دنیای استارتاپها
استارتاپهای سلامت
-
چگونه استارتاپ سلامت راهاندازی کنیم؟
یک ایده کارآفرینی سلامت عالی
یک تیم کارآفرینی سلامت فوقالعاده
یک محصول کارآفرینی سلامت بینظیر
اجرای کارآفرینی سلامت بینقص
آخرین نکات برای راهاندازی استارتاپهای سلامت
-
واقعاً چگونه استارتاپ سلامت راهاندازی کنیم؟
منابعی برای یادگیری در مورد راهاندازی استارتاپ سلامت
بهترین منبع خارجی در مورد استارتاپها
استارتاپ چیست؟
تعاریف بسیاری برای استارتاپها نوشته شده است و هنوز اتفاق نظری در مورد تعریف آن وجود ندارد. ولی در میان این تعاریف مشخصههایی وجود دارد که تقریباً در همه آنها مشترک است. تقریباً همه استارتاپها بهواسطه ارائه راهکارهای نوآورانه با شرایط عدم قطعیت مواجه هستند. یعنی هیچکس نمیتواند با اطمینان پیشبینی کند که آیا راهکار استارتاپ مورد استقبال بازار و مشتریان قرار میگیرد یا خیر. این عدم قطعیت مهمترین تفاوت استارتاپها با کسبوکارهای سنتی است.
مشخصههای دیگری نیز مانند تکرارپذیر و مقیاسپذیر (scalable) بودن یا داشتن رشد سریع را برای تعریف استارتاپها در نظر میگیرند ولی اتفاقنظر در مورد آنها زیاد نیست. درهرحال فارغ از هر تعریفی استارتاپها بهطورکلی یک نوع کسبوکار هستند و قوانین حاکم بر آنها با شرکتها و سازمانهای اقتصادی دیگر تفاوت عمدهای ندارد. آنچه کسبوکار استارتاپی را متفاوت از کسبوکارهای دیگر میکند ریسک آن بهواسطه همان شرایط عدم قطعیت است که نیازمند اتخاذ رویکردهایی برای کاهش این ریسک است.
نحوه راهاندازی، پیادهسازی، برنامهریزی و مدیریت کسبوکار استارتاپی برای کاهش ریسک عدم قطعیت بهینهسازی شده است. استفاده از روشهای متداول کسبوکارهای سنتی در شرایط استارتاپی بهاحتمال بسیار بالا منجر به شکست کسبوکار و هدررفتن زمان و منابع مالی میگردد.
ورود به دنیای استارتاپها
فارغ از تحصیلات، رشته، تخصص و حتی تجارب شما اگر میخواهید وارد دنیای استارتاپها و به طور کلی کسب و کار شوید لازم است که دانش و تجربه در این زمینه را به دست آورید. در این مقاله تعدادی کتاب و منابع برای مطالعه و افزایش دانش در زمینه استارتاپها به شما معرفی خواهیم کرد.
یکی از کتابهایی که مطالعه آن را توصیه میکنیم کتاب «ای کاش وقتی 20 ساله بودم میدانستم» نوشته تینا سیلینگ، استاد دانشکده دیزاین استنفورد است. در این کتاب نویسنده داستانهایی در زمینه آشنایی کلی با مفاهیم اقتصادی و کسب و کاری را به بیان ساده و بسیار جذاب معرفی نموده است. این کتاب را انتشارات هامون ترجمه و منتشر نموده اساس تار تاپ هایهای سلامت
استارتاپها بهواسطه رشد تکنولوژی و فناوری ارتباطات و اطلاعات شکل گرفتند و چون این کسبوکارها بسیار نوآورانه بودند و عدم قطعیت بسیار زیادی بر آنها حاکم بود مدلهای کسبوکار استارتاپی نیز رشد و توسعه پیدا کرد تا ریسک آنها کمتر شود. بهواسطه ورود تکنولوژی در صنایع مختلف و ایجاد همان شرایط عدم قطعیت بر کسبوکارهای استارتاپی آنها T رویکردهای استارتاپی نیز وارد صنایع دیگر شد. مزیت رویکردهای استارتاپی در مدیریت کسبوکارهای نوآورانه باعث شده است که امروز حتی راهکارهایی که ارتباط زیادی با تکنولوژی ندارند هم از این رویکردها بهره ببرند.
استارتاپهای حوزه سلامت نیز مانند سایر صنایع بهمرور با ورود تکنولوژی بهسلامت شکل گرفتند. ولی امروز ما شاهد استفاده از رویکردهای استارتاپی در حوزههایی از سلامت مانند دارو و تجهیزات پزشکی هستیم که ارتباطی با تکنولوژی نیز ندارد؛ بنابراین فارغ از اینکه راهکار استارتاپ چقدر تکنولوژی محور است میتوان از رویکردهای استارتاپی برای کاهش ریسک و عدم قطعیت نوآوریها بهره برد.
هرچند مدت زیادی از ورود استارتاپها به حوزه سلامت نمیگذرد ولی استقبال از مدل راهاندازی کسبوکار استارتاپی خوب بوده و روزبهروز نیز رو به افزایش است. این افزایش تعداد استارتاپها بالتبع شامل افزایش تعداد استارتاپهای شکستخورده نیز میشود. درهرحال ریسک شکست استارتاپها زیاد است ولی با استفاده از رویکرد استارتاپی میتوان تا حدودی این ریسک را کاهش و شانس موفقیت را افزایش داد. به بسیاری از این روشها در این مقاله اشاره شده است.
چگونه استارتاپ سلامت راهاندازی کنیم؟
راهاندازی یک استارتاپ سلامت عالی کار آسانی است! برای راهاندازی یک استارتاپ عالی تنها نیاز به یک ایده عالی، یک تیم فوقالعاده، یک محصول بینظیر و یک اجرای بینقص دارید. اینکه هرکدام از این 4 جز اساسی برای راهاندازی استارتاپ را چگونه به دست آوریم را در ادامه ذکر خواهیم کرد.
ولی توجه داشته باشید که در اینجا تنها به ذکر کلیات میتوانیم بپردازیم و نکات مربوط به راهاندازی استارتاپ سلامت محدود به آنچه در اینجا ذکر میشود نیست و لازم است که علاقهمندان اطلاعات و دانش بسیار بیشتری را در این زمینه کسب کنند.
راهاندازی استارتاپ سلامت با استارتاپهای صنایع دیگر بهطورکلی مشابه است ولی استارتاپ سلامت ویژگیهای خاصی نیز دارد و این مقاله نیز برای استارتاپهای حوزه سلامت اختصاصی شده است؛ بنابراین برخی از نکات ممکن است به حوزههای دیگر غیر از سلامت قابل تعمیم نباشد.
یک ایده استارتاپ سلامت عالی
ایده عالی باید یک مشکل واقعی و عمیق حوزه سلامت را رفع کند. رفع کردن مشکلات سطحی منجر به راهکارهای سطحی میگردند که در بهترین حالت فقط مانند مسکن برای درد مشتری هستند و نمیتوانند واقعاً درد مشتری را درمان کنند. شما باید بدانید که چه کسانی ناامیدانه به دنبال ایده و راهکار شما میگردند تا بتوانید نیاز ایشان را به بهترین شکل ممکن رفع کنید. فراموش نکنید که مهمترین هدف یک استارتاپ این است که مشتریان عاشق راهکارش شوند.
برای آنکه در مورد فهمیدن نیاز و مشکل مشتریان بیاموزید مطالعه کتاب «تست مامان» نوشته راب فیتزپاتریک را که در مورد چگونگی صحبت و مصاحبه با مشتری است توصیه میکنیم. بهترین ترجمه این کتاب توسط آرش میلانی و تیمش انجام شده و در وبسایت پینگونیو در دسترس است.
هرگز با یک ایده بد شروع نکنید. ایده بد همیشه بد است و همیشه بد خواهد ماند. اینکه بهمرور میتوان ایده را بهبود بخشید یک توهم است. همانطور که نمیتوان یک ساختمان خوب را روی یک شالوده بدساخت، امکان ندارد که بتوان یک استارتاپ خوب از یک ایده بد ساخت.
راهکارهای حوزه سلامت باید در همان ابتدا از نظر علمی قابل انجام باشد وگرنه نمیتواند تبدیل به یک کسبوکار شود و یا آنکه هنوز برای کسبوکار شدن آن زود است. از دیگر مشخصات یک ایده کارآفرینی سلامت عالی میتوان به داشتن بازار بزرگ با رشد سریع اشاره کرد. اگر ایده، بازار بزرگی نداشته باشد ارزش وقتگذاشتن را ندارد.
بااینحال بزرگ بودن بازار بهانهای برای اینکه ایدهها و راهکارها را جامعتر و وسیعتر کرد نیست. ایدههای جامع در حوزه سلامت تقریباً هیچوقت برای شروع یک استارتاپ خوب نیستند. این قبیل ایدههای کارآفرینی بهخصوص در حوزه سلامت نشاندهنده کمتجربه بودن کارآفرین است و بسیار بعید است حتی از مرحله صحبت در مورد ایده بتوانند فراتر بروند.
از سوی دیگر توصیه میکنیم که ایدههای استارتاپ سلامت را در یک حیطه تخصصی یا بیماری انتخاب کنید. برخلاف تصور که یک بیماری یا مشکل تخصصی ممکن است بازار بزرگی نداشته باشد، با درنظرگرفتن بازارهای جهانی و امکان ورود به بازارهای مجاور در بسیاری از حیطههای تخصصی میتوان بازارهای مناسبی یافت.
اینکه بتوان یک مشکل اساسی را به بهترین شکل ممکن حل نمود نیازمند کار تخصصی است و این کار تخصصی خود میتواند سهم بازار مناسبی نیز برای استارتاپ به ارمغان آورد.
در نهایت اینکه، اگر ایده کارآفرینی سلامت ندارید ولی میخواهید استارتاپ سلامت خودتان را راهاندازی کنید چه؟ پاسخ به این سال این است که شاید نباید اکنون استارتاپ راهاندازی کنید.
تا زمانی که ایده کارآفرینی سلامت عالی نداشتید بهتر است استارتاپی راهاندازی نکنید. در عوض بهتر است در مورد موضوعات مختلف زیادی بیاموزید، روی مشکلات و پروژههای متفاوت حوزه سلامت که به نظرتان جالب هستند کار و تفکر کنید و مهمتر از همه صبور باشید تا ایده مناسبی بیابید.
در زمینه یافتن ایده مناسب کارآفرینی کتاب «صفر به یک» نوشته پیتر تیل، بنیان گذار پِیپَل را توصیه میکنیم. این کتاب به شما میآموزد که چه ایدهای میتواند تبدیل به یک استارتاپ بزرگ شود و ارزش وقت شما را دارد.
برای پیدا کردن یک ایده کارآفرینی سلامت عالی مطالعه مقاله «8 نکته برای پیداکردن ایده استارتاپی سلامت» را توصیه میکنیم.
یک تیم کارآفرینی سلامت فوقالعاده
هرکسی میتواند بنیانگذار استارتاپ سلامت باشد. یکی از راحتترین کارها این است که اسماً یک استارتاپ راهاندازی کنید و بنیانگذار (Founder) آن شوید. ولی برای آنکه این استارتاپ بتواند کار کند و ارزش ایجاد کند شما باید ویژگیهای یک بنیانگذار را داشته باشید یا آنها را به دست آورید.
مهمترین ویژگی همه بنیانگذاران استارتاپهای موفق آن است که آنها شیفته مأموریت استارتاپ خود هستند. هرچند ارتباط تحصیلات، رشته و تخصص با موضوع استارتاپ میتواند تأثیرگذار باشد ولی این احساس رسالت بهبه انجام رساندن مأموریت برای بنیانگذاران از هر چیز دیگری مهمتر است.
مهارتهای بنیانگذار استارتاپ سلامت
بنیانگذار استارتاپ سلامت باید در 4 زمینه مهارت و دانش پایهای را داشته باشد. این مهارتها شامل مهارتهای نرم (Soft Skills)، مهارتهای سلامت (Health Skills)، مهارتهای کسبوکاری (Business Skills) و مهارتهای تکنیکال (Technical Skills) که بستگی به حوزه تخصصی استارتاپ دارد، بهعنوانمثال در سلامت دیجیتال مهارتهای دیجیتال (Digital Skills) است.
یافتن هم بنیانگذار استارتاپ سلامت
برای راهاندازی استارتاپ یک تیم از هم بنیانگذاران لازم است. راهاندازی استارتاپ سلامت با تنها یک بنیانگذار بسیار بعید است و این مورد جزء موارد رایج شکست استارتاپها بهحساب میآید. برای تشکیل تیم استارتاپ بهتر است به دنبال هم بنیانگذاری بگردید که او را از قبل میشناسید. هرچند شاید این مورد دشوار به نظر برسد ولی جداشدن هم بنیانگذاران از مهمترین دلایل شکست استارتاپها است.
تیم هم بنیانگذاران استارتاپ سلامت باید حداقل 4 تخصص ضروری را داشته باشند. این تخصصها شامل توسعهدهنده کسبوکار (Business Developer)، متخصص حیطه فعالیت استارتاپ (Domain Expert)، متخصص بازاریابی و روابطعمومی (Marketing Expert) و توسعهدهنده محصول (Product Developer) – بستگی دارد چه محصولی ارائه میشود و بهعنوانمثال اگر محصول یک نرمافزار است نیاز به توسعهدهنده نرمافزار دارد – است.
یک محصول کارآفرینی سلامت بینظیر
راز موفقیت استارتاپ سلامت بدون شک داشتن یک محصول عالی و بینظیر است. استارتاپ آن جایی است که کلکها، حقهها و میانبرها دیگر کار نمیکنند و برای موفق شدن تنها و تنها یک راه وجود دارد آن هم ساختن یک محصول عالی است. حتی اگر بتوانید با هر روشی استارتاپی را راهاندازی کنید که محصول عالی ندارد، ممکن است تا مدتی بتوانید رشد کنید و حتی سرمایه جذب کنید ولی در نهایت دیریازود این محصول معمولی کسبوکار شما را زمینگیر خواهد کرد.
برای آنکه بتوانید یک محصول عالی بسازید حتماً باید از روشهای بهروز استارتاپی استفاده کنید. روشهای سنتی تولید و توسعه محصول و روشهای تحقیق توسعه یا R&D (Research and Development) نمیتواند پاسخگوی ریسک و عدم قطعیت بالای تولید محصولات استارتاپی باشد.
چرخه ناب برای تولید محصول استارتاپی
یکی از روشهای متداولی که استارتاپهای برای توسعه محصول از آن استفاده میکنند روشی است که به چرخه ناب (Lean Cycle) شناخته میشود. این چرخه که در تئوری نوپای ناب (Lean Startup) معرفی شده است یک چرخه سهمرحلهای است.
مرحله اول ساخت محصول است که در ابتدا حداقل ویژگیهای لازم را دارد که کار مدنظر را انجام دهد. در مرحله دوم این محصول در اختیار مشتریان قرار داده میشود و با استفاده از سنجههایی میزان موفقیت و استقبال از محصول ارزیابی میشود.
در مرحله سوم بر اساس بازخوردهای دریافت شده ما یاد میگیریم که مشتریان چه ویژگیهایی از محصول را میخواهند و چه ویژگیهایی را نیاز ندارند و مطابق با آن محصول خود را تغییر میدهیم. سپس دوباره این چرخه را تکرار میکنیم.
توضیحات اینجا بسیار مختصر و فقط برای معرفی کلی چرخه ناب بود. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد میشود که کتاب «نوپای ناب» نوشته اریک رایز را که این تئوری را کامل توضیح داده است مطالعه نمایید.
فراموش نکنید که یکی از بزرگترین اشتباههای استارتاپها این است که صبر میکنند تا محصول کامل و بدون نقص باشد و بعد آن را به مشتریان عرضه کنند. این تصمیم بدون شک آخرین تصمیم استارتاپ پیش از شکست آن است. محصول را در کمترین زمان و به سادهترین شکل ممکن آماده و در اختیار تعدادی از مشتریان قرار دهید تا بتوانید از ایشان بازخورد بگیرید.
رشد و شناخت مشتری
برای آنکه بتوانید یک محصول عالی بسازید باید مشتریان خود را بسیار خوب بشناسید. همه بنیانگذاران لازم است که شناخت خوب و کافی از مشتریان داشته باشند. به همین دلیل توصیه میشود که در ابتدای کار استارتاپها، بنیانگذاران در کارهایی که مستقیم با مشتریان در تماس هستند مشارکت کنند.
از جمله این کارها میتوان به فروش، پشتیبانی یا خدمات پس از فروش اشاره کرد. اطلاعاتی که از این طریق به دست میآید میتواند برای توسعه محصول عالی بسیار کمککننده باشد.
برای استارتاپهای سلامت لازم است که علاوه بر مشتریان مستقیم خود سایر ذینفعان حوزه سلامت را هم که مستقیم یا غیرمستقیم میتوانند بر تصمیم مشتریان تأثیرگذار باشند خوب بشناسند و تحلیل کنند. یکی از پیچیدگیهای راهاندازی استارتاپ سلامت نیز همین تعدد ذینفعان و افراد حقیقی و حقوقی تأثیرگذار بر تصمیم مشتریان است.
اجرای کارآفرینی سلامت بینقص
منظور از اجرای (Execution) عالی و بینقص این است که ایده را تبدیل به یک شرکت عالی کنیم. برای آنکه ایده و راهکار شما بتواند دوام داشته باشد و مشکل تعداد زیادی از افراد را حل کند، تنها راه آن ساختن یک شرکت یا هر مدل سازمان حقوقی مناسب دیگر است. برای آنکه بتوانید یک اجرای عالی داشته باشید لازم است نکات مختلفی را در نظر داشته باشید که به مهمترین آنها اشاره میکنیم.
مدل کسبوکار استارتاپهای سلامت
محصول یا خدمتی که ارائه میدهید همان استارتاپ شما نیست! استارتاپ شما علاوه بر محصول، اجزای دیگری نیز دارد که حداقل اجزایی را که باید به آنها فکر کنید میتوانید در بوم مدل کسبوکار (Business Model Canvas) ببینید.
مدلهای کسبوکار استارتاپهای سلامت بهطورکلی با کسبوکارهای دیگر متفاوت نیست ولی در جزئیات طراحی مدل کسبوکار استارتاپهای سلامت نکات مهمی وجود دارد که نیازمند شناخت کامل از حوزه است. با ترکیب تجربه طراحی مدل کسبوکار و شناخت سازوکارهای حوزه سلامت میتوان به مدل کسبوکاری کارآمد دستیافت.
اگر با مدل کسبوکار آشنایی ندارید مطالعه کتاب «خلق مدل کسبوکار» نوشته الکساندر استرووالدر را برای آشنایی با این مفهوم و ابزار بوم مدل کسبوکار توصیه میکنیم.
اجرای عالی یعنی رشد
کلید اجرای عالی داشتن، رشد کردن است. اگر استارتاپ شما درحالرشد است، همه مشکلات حل میشوند. برای همین باید تمام تمرکز خود و استارتاپ را روی ایجاد رشد و البته تولید محصولی عالی بگذارید.
توجه کنید که لازم نیست برنامهریزی خیلی دور و بلندمدت داشته باشید. تنها کافی است برای ده برابر مشتری بیشتر برنامهریزی کنید تا بتوانید نیاز آن تعداد را رفع کنید.
یعنی اگر 10 مشتری دارید آمادگی ارائه خدمت به 100 نفر را داشته باشید و اگر 10 هزار مشتری دارید برای 100 هزار مشتری برنامهریزی کنید. لازم نیست که وقتی 100 مشتری دارید زیرساخت پشتیبانی از یک میلیون مشتری را داشته باشید. گامبهگام همراه با رشد استارتاپ خود پیش بروید.
فراموش نکنید که بازار اهمیت نمیدهد که شما چقدر کار میکنید و زحمت میکشید، تنها چیزی که بازار به آن اهمیت میدهد این است که کارهای درست را انجام دهید.
قوانین و مجوزها مهمترین چالش استارتاپهای سلامت
یکی از مهمترین عواملی که باعث کند شدن رشد استارتاپهای سلامت میشود اخذ مجوزهای لازم است. گرفتن مجوزها علاوه بر زمانبر بودن، هزینهبر نیز هستند و بهراحتی ممکن است منجر به توقف فعالیت یا حتی شکست استارتاپ سلامت شوند.
بنیانگذاران باید از همان ابتدای راهاندازی استارتاپ سلامت خود در مورد مجوزهای لازم برای راهکار و محصول خود تحقیق کنند و اطلاعات کافی را به دست آورند. بدون شک نمیتوان از همان ابتدا فرآیند اخذ مجوز را آغاز کرد ولی برنامه تولید محصول یا ارائه خدمت استارتاپ باید حتماً با فرآیند اخذ مجوز هماهنگی داشته باشد و ریسکها و هزینههای مربوط به آن نیز ارزیابی گردد.
چالش رقابت با بازیگران اصلی بازار سلامت
در بازار سلامت، بازیگران قدیمی و جاافتادهای وجود دارند که برخی از آنها دههها است مشغول فعالیت هستند. برای استارتاپ نوپا که بهتازگی وارد بازار سلامت شده است و میخواهد یک راهکار نوآورانه را به مشتریان ارائه دهد، تصور رقابت با این غولهای بازار سلامت هم مانند کابوس است.
بهطورکلی پیشنهاد میشود که استارتاپهای حوزه سلامت بههیچعنوان فکر رقابت با بازیگران مهم بازار سلامت را نکنند. انتخاب یک بازار گوشهای (Niche Market) میتواند انتخابی معقول و عاقلانه برای شروع کار استارتاپهای سلامت باشد.
راز جذب سرمایه استارتاپها
راز جذب سرمایه برای استارتاپها، داشتن یک شرکت خوب است. هرچند در شرایط اقتصادی ایران حتی خوب بودن نیز کافی نیست و حتماً استارتاپ باید خیلی عالی باشد تا شانس جذب سرمایه داشته باشد.
اصولاً سرمایهگذاران به دنبال استارتاپهایی میگردند که بتواند موفق شود، فارغ از اینکه ایشان سرمایهگذاری کنند یا نه؛ بنابراین استارتاپها حتماً باید بتوانند خود درآمدزایی داشته باشند یا بهاصطلاح بوت استرپ (Bootstrap) کنند. استارتاپهایی که درآمدزایی ندارند شانس جذب سرمایه بسیار کمی خواهند داشت.
اگر تصمیم به راهاندازی استارتاپ داشتید حتماً در مورد جذب سرمایه، نحوه ارائه به سرمایهگذار و نکات مربوط به آن مطالعه داشته باشید. یکی از قسمتهای بسیار چالشبرانگیز برای استارتاپها همین قسمت جذب سرمایه است.
آخرین نکات برای راهاندازی استارتاپهای سلامت
در اینجا سعی کردیم که به برخی از مهمترین نکات در مورد اینکه چگونه استارتاپ سلامت راهاندازی کنیم اشاره کنیم. بیشتر آموزشهای استارتاپی برای کسبوکارهای حوزه تجارت الکترونیک و صنایع مشابه آن طراحی شده و توسعه پیدا کرده است. هرچند یادگیری این موارد ضرری ندارد ولی همه این آموزهها برای پیادهسازی در حوزه سلامت مناسب نیستند و گاه حتی اشتباه و مخرب هستند.
واقعا چگونه استارتاپ سلامت راه اندازی کنیم؟
مهمترین توصیهای که برای علاقهمندان به راهاندازی استارتاپهای سلامت میتوانیم داشته باشیم این است که دستبهکار شوید.
مطالعه کردن، کسب دانش، کارکردن در شرکتهای کوچک و بزرگ و حتی کارآموزی در یک استارتاپ، هیچ شباهتی با بنیانگذاری یک استارتاپ ندارد. تا زمانی که یک استارتاپ راهاندازی نکنید نمیتوانید مهارتهای عملی آن را کسب کنید.
میگویند که ایدهها و استارتاپها شکست میخورند ولی کارآفرینان نه! بنابراین از شکست خوردن استارتاپ و ایده خود نترسید و شروع به تجربه راهاندازی استارتاپ خود کنید.
بهترین منبع خارجی در مورد استارتاپها
شتابدهنده Y Combinator اولین و بزرگترین شتابدهنده دنیا است. مدرسه استارتاپی وای سی (YC Startup School) یک برنامه آموزشی استارتاپی آنلاین رایگان است که در هر دوره هزاران نفر از سراسر جهان در آن شرکت میکنند. اگر میتوانید از آموزشهای به زبان انگلیسی استفاده کنید این آموزشها را از دست ندهید.
منبع اصلی این مقاله نیز کتابی به نام «Startup Playbook» نوشته سم آلتمن، پرزیدنت سابق شتابدهنده Y Combinator است که نکات مربوط به استارتاپهای سلامت از منابع مختلف و تجربیات شخصی به آن افزوده شده است.
Content retrieved from: https://medleanmag.ir/how-to-start-a-health-startup/.